روش های صنعتی انجماد ماهی(۲)
انجام کلیه فعل و انفعالات شیمیایی و فعالیت های بیولوژیکی نیازمند دو فاکتور اصلی یعنی گرما و آب می باشد لذا کاهش درجه حرارت تا زیر صفر و پایین تر از آن یا عدم دسترسی به آب آزاد در اثر انجماد (تشکیل کریستالهای یخ) هر دو از جمله عواملی هستند که می توانند بر سرعت و شدت فعل و انفعالات شیمیایی و فعالیت های بیولوژیکی مؤثر بوده و در شرایطی آنها را متوقف نماید.
انجماد از طریق تماس غیر مستقیم با ماده سرمازا (انجماد صفحه ای) Plate Freezing :
انجماد در این روش از طریق تماس غیر مستقیم محصول با ماده سرمازا که در داخل صفحات فلزی تو خالی جریان دارد انجام می گیرد. در این حال از طریق فشاری که توسط صفحات فریزر به دو طرف محصول وارد می گردد، ضمن ایجاد تماس بیشتر و کامل تر، ضریب انتقال حرارت بین محصول و صفحات افزایش می یابد.
این نوع فریزرها به دو شکل افقی Horizental و عمودی Vertical ساخته می شوند و عمدتاً برای محصولاتی که قبلاً بسته بندی شده اند یا محصولاتی که بصورت بلوک های بزرگ آماده شده اند قابل استفاده اند.
این روش در ظرفیت های بالا مقرون به صرفه نیست و عدم تماس کافی بین محصول و صفحات منجر به کاهش سرعت انجماد می گردد که علاوه بر مسئله کیفیت، مدت زمان انجماد را طولانی و کارائی دستگاه را کاهش می دهد.
عدم تماس بین محصول و صفحات بدلایل زیر هستند:
۱- پر نشدن کارتن از محصول و وجود فضای خالی Air space بین محصول و کارتن (پوشش) که وجود در داخل بسته به عنوان یک لایه عایق عمل نموده و زمان انجماد را سه برابر افزایش می دهد.
۲- وجود برفک روی سطح خارجی صفحات که در اثر متراکم شدن رطوبت موجود در هوا بصورت برفک در روی صفحات می باشد.
۳- انجماد به روش غوطه وری Immersion freezing:
در این روش ماده غذایی بصورت مستقیم در ماده سرمازا غوطه ور گردیده و یا ماده سرمازا روی محصول اسپری می گردد. تماس بیشتر بین محصول و ماده سرمازا باعث می شود که انتقال حرارت به بهترین وجه صورت گیرد.
در این حالت باید ماده سرمازا از قابلیت انتقال حرارت بالائی برخوردار باشد و ویسکوزیته آن در درجات حرارت پایین کم باشد و در محصول بو و طعم خاصی ایجاد نکند و رنگ و بافت و ظاهر محصول را تغییر ندهد.
مواد سرمازاری مورد استفاده در روش غوطه وری به دو گروه تقسیم می شوند:
۱- مواد سرمازای با برودت کم که محصول در آن غوطه ور می گردد و در تماس مستقیم با محصول است مانند محلول کلرور سدیم و محلولهای قندی.

۲- مواد سرمازای با برودت زیاد یا Cryogen: که در ابتدا بصورت گاز بوده و در اثر فشار از حالت گاز به مایع تبدیل می شوند (توسط کمپرسور) و این مواد با جذب گرما از ماده غذایی در حال انجماد، مجدداً تغییر حالت داده و تبخیر می گردد (بدلیل پایین بودن نقطه تبخیر) و در این حالت برودت مورد نظر را فراهم می آورند مانند CO2(جامد یا مایع)، ازت مایع و فرئون ۱۲ (دی کلرو-دی فلورو متان).
– مواد سرمازای با برودت کم که محصول در آن غوطه ور می گردد و در تماس مستقیم با محصول است مانند محلول کلرور سدیم و محلولهای قندی.
۲- مواد سرمازای با برودت زیاد یا Cryogen: که در ابتدا بصورت گاز بوده و در اثر فشار از حالت گاز به مایع تبدیل می شوند (توسط کمپرسور) و این مواد با جذب گرما از ماده غذایی در حال انجماد، مجدداً تغییر حالت داده و تبخیر می گردد (بدلیل پایین بودن نقطه تبخیر) و در این حالت برودت مورد نظر را فراهم می آورند مانند CO2(جامد یا مایع)، ازت مایع و فرئون ۱۲ (دی کلرو-دی فلورو متان).
انیدرید کربنیک یا CO2:
در صنایع ماهی معمولاً از CO2 برای سرد کردن، انجماد و بسته بندی در اتمسفر تحت کنترل استفاده می شود. این گاز در فشار اتمسفر و درجه حرارت معمولی در همان حالت گاز است و اگر آنرا کمپرسی کنیم و سرد کنیم بصورت مایع یا جامد در می آید.
ایندرید کربنیک معمولاً به دو شکل استفاده می شود: ۱- در شکل خشک (جامد) که ایندرید کربنیک در Cº ۷۹- بصورت پودر و بصورت مکانیکی با ماده غذایی مخلوط و تصعید می گردد و در فرم مایع آن که به سطح ماده غذایی اسپری می گردد و هنگام مجاورت به شکل گاز تغییر حالت می دهد.
در انجماد فرآورده های دریایی از شکل مایع CO2 بصورت اسپری بر روی محصول استفاده شده که در فشار اتمسفر منبسط شده و یه شکل گاز در می آید. CO2 مایع تحت فشار حدود Psi300 بر روی محصول که روی نوار نقاله در حال حرکت است پاشیده می شود و CO2 با جذب مقدار زیادی گرما از حالت مایع به گاز تبدیل می شود و در این حالت محصول بسرعت سرد شده و سپس منجمد می شود.
در فشار اتمسفر و درجه حرارت اتاق، CO2 جامد (یخ خشک) بطور مستقیم از حالت جامد به بخار تبدیل می شود (گرمای لازم برای تبدیل CO2 جامد به بخار به گرمای نهان تصعید (Latent heat of Sublimation ) موسوم است) که این عمل در دمای C º ۵/۷۸- انجام می شود به همین جهت استفاده از CO2 جامد درجه برودت را تا Cº۷۵- کاهش می دهد ولی درجه حرارت لازم برای نگهداری فرآورده های دریایی Cº۳- است.
ازت مایع:
ازت مایع در حال حاضر معمولی ترین ماده سرمازایی است که برای انجماد فوق سریع مواد غذایی بکار می رود که بجای غوطه وری از روش اسپری ازت مایع در سیستم های جدید بکار می رود.
چون ازت مایع در فشار اتمسفر در دمای Cº ۱۹۶- به جوش می آید لذا بلافاصله پس از اسپری ماده غذایی، ازت مایع بصورت گاز تبدیل می شود و در این حال گرمای محصول گرفته شده آنرا سرد و در نهایت منجمد می کند.
استفاده از گاز ازت سرد در مراحل اولیه ورود ماده غذایی به تونل انجماد این حسن را دارد که از طریق کاهش تدریجی درجه حرارت، از بروز شدت حرارتی و در نتیجه ایجاد ترک و آسیب های دیگر در مواد غذایی جلوگیری کند بخصوص وجود فن های (پنکه) تعبیه شده در تونل انجماد، با گردش مجدد هوای سرد، سرعت انتقال گرما بهبود می یابد.
غوطه وری ماده غذایی در ازت مایع مانع از کاهش وزن محصول شده و با افزایش چشمگیر در سرعت انجماد، از بروز آسیب های ناشی از انجماد کند در محصول جلوگیری می کند.
فرئون مایع:
ماده ای به نام دی کلرو دی فلوئورو متان به عنوان ماده سرمازا (فرئون مایع) در صنایع غذایی و با قابلیت تماس مستقیم با آنها (غوطه وری یا اسپری) بکار می رود.
قسمت عمده این ماده سرمازا پس از مصرف قابل بازیابی است و میزان اتلاف آن محدود است. با بکارگیری فرئون مایع معمولاً هزینه عملیات بیشتر از روش هوای متحرک و بدلیل امکان بازیابی آن، هزینه آن کمتر از ازت مایع است.
این ماده سرمازا دارای نقطه جوش Cº ۳۰- بوده لذا نگهداری محصول منجمد در انبار Cº ۳۰- دیگر نیاز به عملیات بعدی ندارد.
منبع:سایت صنایع غذایی
یکی از محصولات برجسته شرکت صنایع برودتی برادران حقیقی تونل انجماد iqf می باشد.
تونل انجماد iqf صنایع برودتی برادران حقیقی
ابداع روش مکانیکی تولید سرما با استفاده از آمونیاک در سال ۱۸۷۵ میلادی و احداث سردخانه های صنعتی و عرضه گوشت قرمز و سفید به صورت منجمد در نیمه دوم قرن نوزدهم در آمریکا برای اولین بار منتهی به عرضه مواد منجمد آماده مصرف در حدود ۳۰ سال پیش گردید.
روش های نوین انجماد نظیر IQF، هم اکنون روش های تکامل یافته انجماد می باشند که کاربرد فراوانی در صنایع غذایی و نگهداری محصولات غذایی دارند.
تونل انجماد iqf سریع
روشی که در آن دمای درونی محصول طی مدت کمتر از ۲ ساعت از منطقه بحرانی عبور مینماید در اصطلاح انجماد سریع گفته میشود.
در این روش از طریق افزایش سرعت عبور هوای سرد از ورای محصولات غذایی (تونل انجماد)، حرارت به سرعت از محصول گرفته شده و محصول منجمد میگردد.
قرار دادن محصول در تماس مستقیم یا غیرمستقیم با ماده سرمازا، مهمترین روشهای انجماد سریع محسوب میگردند.
چون ناحیه بحرانی فساد ناشی از دناتوره شدن پروتئینها، زیر دمای ۰ درجه سانتی گراد میباشد، در تعریف اولیه در مورد انجماد سریع بیان شده است که باید دمای محصول غذایی در زمان کمتر از ۲ ساعت از ۰ درجه به ۵- درجه سانتی گراد برسد و این کاهش دما باید تا رسیدن به دمای نگهداری در سردخانه، یعنی ۳۰- درجه تداوم داشته باشد.
پیشنهاد کاهش دمای محصول غذایی در فریزر تا دمای موردنظر برای نگهداری از اهمیت خاصی برخوردار میباشد و در همه آئینهای کاری وضع شده برای انجماد سریع ذکر شده است.
این دو شرط اصلی، یعنی انجماد سریع محصول و کاهش دما تا دمای نگهداری با یکدیگر مطابق و متناسب میباشند، چون اگر دستگاه منجمدکنندهای بتواند به انجماد سریع محصول بپردازد از طرف دیگر میتواند دمای محصول را تا دمای پیشنهاد شده برای نگهداری کاهش دهد .
در انجماد سریع سرما با سرعت در حدود ۳/۰ سانتیمتر در دقیقه یا سریعتر در داخل جسم محصول نفوذ میکند و به همین جهت کریستالهای یخ ایجاد شده در بافتهای محصول به مراتب کوچکتر از بلورهای یخ حاصل از انجماد به طریقه کند میباشد و از متلاشی شدن سلولها جلوگیری میگردد و نیز تغییرات چندانی را در ساختار سلولی سبب نمیشوند، البته ممکن است که از نظر کیفی بر محصول تأثیرات نامطلوبی هم داشته باشد.
بعلاوه انجماد سریع ممکن است ایجاد آبزدایی (Dehydration) نماید که این امر خود میتواند سبب تغییر ماهیت پروتئینها گردد.
انجماد سریع را میتوان در سه دسته طبقهبندی کرد:
۱ – مجاورت مستقیم محصول با مایع منجمدکننده
۲ – مجاورت غیرمستقیم محصول با مایع منجمدکننده
۳- انجماد بهوسیله تونلهای مخصوص انجماد (جریان هوای سرد شدید)
ج- انجماد فوق سریع
در این روش که انجماد بهوسیله گازهای سرمازای مایع (Cryogenic) صورت میگیرد، محصول را میتوان در مدت چند دقیقه منجمد نمود.
غوطهور کردن محصول در مواد سرمازا یا اسپری نمودن این مواد مثل: نیتروژن مایع، دیاکسیدکربن مایع، یا فرئون۱۲، بر روی ماهی میتواند این محصول را در حداقل زمان منجمد نماید.
حسن این روش حفظ کیفیت بافت و طعم محصول منجمد در حد محصول تازه است.
سیستمهای منجمدکننده
به طور کلی روش های متعددی برای منجمد کردن محصول وجود دارد که مهمترین آنها شامل:
۱- انجماد در هوای سرد (ساکن و متحرک)
۲- انجماد از طریق تماس غیر مستقیم با مواد سرمازا
۳- انجماد به وسیله غوطهوری در محیطهای سرمازا
انجماد با استفاده از هوای سرد ساکن
در این روش انتقال سرما از طریق هوا صورت میگیرد و محصول خیلی به آرامی منجمد میگردد زیرا برودت معمولاً ۱۰- درجه سانتی گراد تا۳۰- درجه سانتی گراد میباشد و به دلیل آنکه سرعت انجماد در آنها کم است انجماد حاصل انجمادی کند خواهد بود.
برای مثال، برای ماهی در دمای تبخیر ۲۱- تا ۲۹- درجه حدود ۱۶-۱۴ ساعت وقت لازم است تا بستههای فیله به ضخامت ۴/۶ -۵ سانتیمتر از دمای ۱۰+ به ۱۸- درجه برسند.
البته در این روش میتوان از طریق تعبیه بادزن در داخل اتاق و ایجاد جریان درهوا، سرعت انجماد را افزایش داد، ولی باز هم در مقایسه با دیگر روشها سرعت انجماد بسیار کم است.
مزیت اصلی فریزرهای وزشی کاربرد چندجانبه آنها میباشد.
بطوریکه این فریزر را میتوان جهت استفاده برای انواع محصولات دارای اشکال نامنظم هماهنگ نمود.
در مجموع فریزر وزشی جهت انجماد طیف وسیعی از اشکال و اندازهها، بهترین انتخاب میباشد.
این گروتها به گونه ای طراحی شده اند که توان جذب نیروهای وارده و انتقال آنهابه بخش زیرکار را داشته باشند.
انجماد با استفاده از هوای فشرده متحرک (Air blast freezing)
این سیستم در حال حاضر معمولیترین روش انجماد مواد غذایی میباشد زیرا هم سرعت انجماد زیاد است و هم برای انواع فرآوردهها در ابعاد و حجمهای مختلف قابل استفاده میباشد.
در این روش ماهی به صورت آویزان و یا در باکس پالتها در مسیر جریان هوای سرد متحرک ۴۰- درجه سانتی گراد با سرعت بین ۳۰ تا ۱۰۷۰ متر در دقیقه قرار میگیرد.
به طوریکه سرعت یخ زدن افزایش یافته و در هر دقیقه سه میلیمتر از قطر بدن ماهی منجمد میگردد، بنابراین این سرعت جریان قادر خواهد بود محصول را در کوتاهترین زمان با کیفیتی مطلوب منجمد نماید.
در این نوع سیستم انجماد قابلیت تغییر جهت و چرخش هوا این امکان را فراهم میسازد تا انواع فرآوردههای دریایی به خصوص ماهیان بزرگ از طریق تماس با هوا در تمامی سطوح مجاور، به سرعت گرما از دست بدهند.
سرعت انجماد در فریزرهای با هوای متحرک همواره تحت تأثیر متغیرهای بسیاری قرار دارد که در میان آنها سرعت جریان هوا از اهمیت بیشتری برخوردار است.
افزایش سرعت هوا از طریق افزایش جابهجایی، و کاهش ضخامت لایه هوا در اطراف محصول سبب میگردد تا سرعت سردسازی افزایش یابد.
به همین جهت با افزایش سرعت جریان هوا میتوان زمان انجماد را هم کاهش داد.
چنانچه ماهیها فاقد پوشش و بستهبندی مناسب باشند و یا رطوبت لازم در تونل موجود نباشد، سوختگی حاصل از سرما Freezer burnدر سطوح ماهی ایجاد شده و کریستالهای کوچک به صورت برفک روی آن تشکیل میگردد ضمن اینکه مقداری از رطوبت ماهی تبخیر شده، کاهش و افت وزنی را به همراه خواهد داشت.
برای جلوگیری از بروز این تغییرات، زمان و رطوبت هوا در فریزر از جمله عواملی هستند که باید به دقت تحت کنترل قرار گیرند.
در این رابطه کاهش اختلاف درجه حرارت بین محصول و محیط از جمله روشهایی است که میتواند تا حد زیادی از کاهش رطوبت جلوگیری نماید.
برای این منظور معمولاً سرعت حرکت محصول در داخل فریزر را به صورتی تنظیم میکنند که محصول قبل از انتقال به قسمت سردتر، با قسمت قبلی تعادل دما پیدا کرده باشد.
در نتیجه چون اختلاف فشار بخار آب در هر قسمت به حداقل رسیده و زمان رسیدن به تعادل دما نیز کوتاه میگردد، لذا کاهش رطوبت نیز به حداقل ممکن میرسد.
کاهش هرچه بیشتر دما در فریزر نیز روش دیگری است که در این زمینه میتواند مؤثر واقع گردد.
زیرا هرچه هوا سردتر باشد رطوبت مطلق آن نیز در حالت اشباع کمتر خواهد بود.
به همین جهت اگر دمای فریزر را مثلاً تا دمای ۳۰- درجه یا کمتر تقلیل دهیم، مقدار رطوبت لازم برای رسانیدن آن به درجه اشباع به حداقل رسیده و در نتیجه هنگام ورود محصول به فریزر مقدار کمتری رطوبت از آن گرفته میشود.
انجماد از طریق تماس غیر مستقیم با مواد سرمازا (Plate freezing)
انجماد در این روش از طریق تماس غیر مستقیم محصول با ماده سرمازا که در داخل صفحات فلزی توخالی جریان دارد انجام میگیرد.
در این حال از طریق فشاری که توسط صفحات فریزر به دو طرف محصول وارد میگردد، ضمن ایجاد تماس بیشتر و کاملتر، ضریب انتقال حرارت بین محصول و صفحات هرچه بیشتر افزایش مییابد.
به طور کلی ۳۵ % از ماهیها از این طریق منجمد میگردند که بیشتر برای ماهیهای بستهبندی شده مانند فیله و استیک و میگوهای بستهبندی شده استفاده میشود.
علل اصلی ضعف عملکرد این روش انجماد، عدم تغییر مکان و انتقال محصول قبل از کامل شدن انجماد و نقص در نگهداری دستگاه و تماس نامناسب بین صفحات و محصول میباشد.
عدم تماس کافی بین محصول و صفحات، منجر به کاهش سرعت انجماد خواهد گردید که جدا از مسئله کیفیت، مدت زمان انجماد را طولانی و کارایی دستگاه را کاهش میدهد.
((جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص طراحی و ساخت تونل انجماد iqf و اطلاع از آخرین قیمت ها با ما تماس بگیرید))
